Εδώ και αρκετό καιρό επιθυμώ να γράψω για το θέμα της υποτιθέμενης διάσωσης της Ελληνικής γραμματείας και του Ελληνικού πολιτισμού χάρη, όπως κάποιοι ισχυρίζονται, στην εκκλησία και τα μοναστήρια της, αλλά τώρα μόλις μου έχει δοθεί η κατάλληλη αφορμή.
Όλα ξεκίνησαν από το άρθρο του ιστολογίου Insomnia με τίτλο H τρίτη αυτοκρατορία. Ανάμεσα στα επιχειρήματα του συγγραφέα του άρθρου υπήρχαν και οι γνωστοί σε όλους μας ισχυρισμοί, οτι:
- η Pωμαϊκή αυτοκρατορία, αλώθηκε ιδεολογικά από μια χούφτα ταπεινών οπαδών μιας εβραϊκής αίρεσης με το πανανθρώπινο μήνυμα του Eυαγγελίου
- οι ταπεινοί καλόγεροι του Bυζαντίου διέσωσαν στα σκοτεινά scriptoria ένα μεγάλο μέρος από την αρχαιοελληνική γραπτή παράδοση αλλά και ενσωμάτωσαν τους Σλάβους της καθ'ημάς Aνατολής στον κόσμο του γραπτού πολιτισμού
Ας εξετάσουμε αρχικά τον πρώτο ισχυρισμό, οτι "η Pωμαϊκή αυτοκρατορία, αλώθηκε ιδεολογικά από μια χούφτα ταπεινών οπαδών μιας εβραϊκής αίρεσης με το πανανθρώπινο μήνυμα του Eυαγγελίου".
Ας δούμε κατά πόσον πρόκειται απλά και μόνον για μια "ιδεολογική" άλωση, ρίχνοντας μια ματιά στην Ρωμαϊκή νομοθεσία αυτοκρατόρων, όπως οι Θεοδόσιος, Αρκάδιος, Ονώριος, Ιουστινιανός και άλλοι. Θα διαπιστώσουμε εύκολα με ποιόν τρόπο ξεριζώθηκαν οι αρχαίες θρησκείες και ιδιαίτερα η Ελληνική, πώς επιβλήθηκε με αυτοκρατορικά διατάγματα ο Χριστιανισμός και πώς επήλθε η ερήμωση – καταστροφή του πολιτισμού, ο οποίος συμβάδιζε τότε με εκείνες τις αρχαίες θρησκείες.
Μετά από μια μικρή αναζήτηση στο διαδίκτυο μπορούμε να ανακαλύψουμε ολόκληρο "θησαυρό" από νόμους σχετικούς με την – δια της βίας – επιβολή του χριστιανισμού:
«Εάν κάποια αγάλματα βρίσκονται ακόμη μέσα στους Ναούς και τα Ιερά και έχουν δεχθεί ή δέχονται ακόμη την λατρεία των ειδωλολατρών, όπου κι αν συμβαίνει αυτό, θα ξεριζωθούν εκ θεμελίων, αναγνωρίζοντας ότι αυτό έχει διαταχθεί κατ' επανάληψη και πολύ συχνά. Τα ίδια τα κτίρια των Ναών που βρίσκονται μέσα σε πόλεις ή κωμοπόλεις, ή έξω από αυτές, θα παραδοθούν σε δημόσια χρήση και θα καταστραφούν οι ανά τόπους βωμοί.», «Θεοδοσιανός Κώδιξ» 16. 10. 19
«Απαγορεύουμε σε εκείνους που έχουν μιαρές ειδωλολατρικές πεποιθήσεις να προσφέρουν τις καταραμένες τους θυσίες και να ασκούν όλες τις άλλες καταδικαστέες πρακτικές τους. Διατάσσουμε δε όλα τα Ιερά και οι Ναοί τους που στέκουν ακόμη, να καταστραφούν με πρωτοβουλία των τοπικών διοικητών και να εξαγνισθούν τα' απομεινάρια τους με την ύψωση του σημείου της σεβαστής χριστιανικής θρησκέιας. Όλοι ας γνωρίζουν ότι αν παραβάτης του παρόντος νόμου παραπεμφθεί με επαρκείς αποδείξεις ενώπιον δικαστού, θα τιμωρηθεί με την ποινή του θανάτου», «Θεοδοσιανός Κώδιξ» 16, 10, 25
«Διατάσσουμε ότι κανείς δεν θα τιμήσει και λατρεύσει σε Ιερά που έχουν σφραγισθεί: δεν θ' αποδίδονται στο εξής τιμές προς ανόσια και αηδιαστικά αγάλματα, ούτε θα στολίζονται με στεφάνια οι ανόσιοι Ναοί, ούτε θα ανάπτονται οι βλάσφημες επιβώμιες πυρές, ούτε λιβάνια θα καίγονται, ούτε ιερεία θα θυσιάζονται, ούτε θα βρέχονται τα πάτερα με σπονδές οίνου και δεν θα διαπράττεται καμμία από τις ιεροσυλίες αυτών των Θρησκειών. Όποιος αποπειραθεί να θυσιάσει ενάντια στις απαγορεύσεις που η Γαληνότης μας έχει επιβάλει και ενάντια στις απαγορεύσεις των προγενεστέρων αγιοτάτων διαταγμάτων, και κατηγορηθεί δημοσίως ενώπιον δικαστού, θα καταδικάζεται εις θάνατον και θα κατάσχεται όλη η περιουσία του. Ας γίνει επίσης γνωστό σε όλους τους αξιωματούχους ότι θα καταδικασθούν στην ίδια ποινή, αν εξακολουθήσουν να συμμετέχουν σε απαγορευμένους από τους αυστηρούς νόμους μας εορτασμούς. Εάν κάποιος επιφανής πολίτης ή διοικητής επαρχίας αποκαλυφθεί μετά από κανονική καταγγελία ότι έχει συμμετάσχει σε τέτοια κακουργήματα, θα υποχρεωθεί να πληρώσει στο αυτοκρατορικό ταμείο πενήντα λίβρες χρυσού ο ίδιος και πενήντα λίβρες χρυσού οι αξιωματούχοι της ακολουθίας του», «Ιουστινιάνειος Κώδιξ» 1. 11. 7
«Θεσπίζουμε δε και νόμο, σύμφωνα με τον οποίο όλα τα μικρά παιδιά πρέπει να δέχονται το σωτήριο βάπτισμα αμέσως και χωρίς καμμία αναβολή, ώστε όπως και οι μεγαλύτεροι να μπορούν να εκκλησιάζονται και να κατηχούνται στις θείες γραφές και τους θείους κανόνες.
Έτσι θα μπορούν να διαφυλάξουν την αληθινή πίστη των ορθοδόξων χριστιανών και δεν θα επιστρέψουν ξανά στην παλαιά πλάνη. Και όσων έχουν κάποιο στρατιωτικό ή άλλο αξίωμα και περιουσία μεγάλη και για να κρατήσουν τα προσχήματα εβαπτίσθησαν οι ίδιοι ή πρόκειται να βαπτισθούν, αφήνοντας όμως τις συζύγους τους και τα τέκνα τους ή τα άλλα μέλη του οίκου τους μέσα στην Ελληνική πλάνη, διατάσσουμε να δημευθεί η περιουσία τους, να στερηθούν όλων των πολιτικών δικαιωμάτων τους και να τιμωρηθούν όπως τους αξίζει, αφού είναι φανερό ότι έτυχαν του αγίου βαπτίσματος δίχως να έχουν πίστη, και τα ίδια δε θα υφίστανται οι αλιτήριοι Έλληνες και οι Μανιχαίοι, τμήμα των οποίων είναι οι Βορβορίτες», «Ιουστινιάνειος Κώδιξ» 1. 11. 10
«Ανακοινώνουμε σε όλους εκείνους που έχουν γίνει χριστιανοί και ήδη αξιωθεί το άγιο και σωτήριο βάπτισμα, ότι όποτε εντοπισθούν επιμένοντες στην πλάνη των Ελλήνων θα καταδικασθούν στην εσχάτη των ποινών. Όσοι όμως δεν έχουν αξιωθεί ακόμη το σεβαστό βάπτισμα, θα πρέπει να εμφανισθούν οικειοθελώς στην Βασιλεύουσα ή στις επαρχιακές πόλεις τους και να προσέλθουν στις αγιότατες εκκλησίες μαζί με τις συζύγους τους, τα τέκνα τους και όλα τα υπόλοιπα μέλη του οίκου τους και να κατηχηθούν στην αληθινή πίστη των χριστιανών.
Έτσι, αφού κατηχηθούν και αποβάλουν μια για πάντα την πλάνη που τους διακατείχε, θα πρέπει να δεχθούν το σωτήριο βάπτισμα, διαφορετικά δεν θα έχουν κανένα απολύτως πολιτικό δικαίωμα, ούτε θα τους επιτραπεί να είναι ιδιοκτήτες κινητής ή ακινήτου περιουσίας. Θα τους αφαιρεθούν τα πάντα και θα εγκαταλειφθούν οι οικογένειές τους στην εξαθλίωση και επιπλέον οι ίδιοι θα υποβληθούν σε διάφορες ποινές. Απαγορεύουμε δε κάθε διδασκαλία των πασχόντων από την νόσο των ανοσίων Ελλήνων, ώστε να μην μπορούν να διαφθείρουν τις ψυχές των μαθητών τους με δήθεν αλήθειες. Οι περιουσίες αυτών των ανθρώπων θα δημευθούν και οι ίδιοι θα τιμωρηθούν με εξορία.
Αν κάποιος στην επικράτειά μας κρύβεται, αλλά συλληφθεί θυσιάζων ή διαπράττων το αδίκημα της ειδωλολατρίας θα τιμωρηθεί με την εσχάτη των ποινών, με την οποία άλλωστε τιμωρούνται δικαίως και οι Μανιχαίοι και οι Βορβορίτες, γιατί κρίνουμε ότι όλοι αυτοί είναι εξίσου εγκληματίες.», «Ιουστινιάνειος Κώδιξ» 1. 11. 10
Και μπορούμε να βρούμε πολλά άλλα παραπλήσια, σε μεγάλο βαθμό χάρη στις ιστοσελίδες κάποιων κινήσεων υπέρ της αρχαίας θρησκείας. Τα παραπάνω τα πήρα από εδώ, και δεν βλέπω να τα έχει αμφισβητήσει κανείς μέχρι τώρα ως ιστορικά δεδομένα.
Οι παραπάνω "κανόνες δικαίου" των Ρωμαίων (σήμερα λεγόμενων Βυζαντινών) αυτοκρατόρων είναι μεν κανόνες - νόμοι, αλλά κατά πόσον είναι κανόνες "δικαίου" αυτό αφήνεται στην κρίση καθενός από εμάς.
Ας έρθουμε τώρα στον ισχυρισμό οτι " οι ταπεινοί καλόγεροι του Bυζαντίου διέσωσαν στα σκοτεινά scriptoria ένα μεγάλο μέρος από την αρχαιοελληνική γραπτή παράδοση":
Έχω την εντύπωση οτι η άποψη αυτή είναι μεν η κυρίαρχη προπαγάνδα, η οποία όμως δεν ευσταθεί.
Το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι "από ποιούς την διέσωσαν;"
Αν το σκεφτούμε καλύτερα, διαπιστώνουμε οτι για πολλούς αιώνες οι πρόγονοί μας (Έλληνες), χωρίς την βοήθεια κάποιων "μοναχών", διέσωζαν οι ίδιοι την γραμματεία τους και μάλιστα έκαναν επαρκή αναπαραγωγή αντιτύπων, ώστε να εμπορεύονται τα βιβλία όπως μαρτυρεί και ο Πλάτων στην "Απολογία Σωκράτους" (Λέει κάπου ο Σωκράτης, 470 π.Χ. με 399 π.Χ, στην απολογία του τα εξής για τα βιβλία του Αναξαγόρα του Κλαζομένιου: " και οι νέοι μαθαίνουν από μένα αυτό που μπορούν ανά πάσα στιγμή, με μία δραχμή το πολύ, να το αγοράσουν από εκεί που πουλάνε βιβλία").
Το μόνο που έκαναν οι μοναχοί ήταν να μεταγράφουν (παραποιώντας πολλές φορές και παραλείποντας ενότητες που δεν άρεσαν στην "λογική" του χριστιανισμού) κάποια από τα Ελληνικά βιβλία, κρατώντας τα μακρυά από τον χώρο της παιδείας. Δηλαδή απλώς "φυλάκισαν" κάποια, διατηρώντας αντίγραφα, για μελλοντική χρήση κατά τα συμφέροντα της εκκλησίας και βέβαια, κατέστρεψαν πολλά περισσότερα (δες για παράδειγμα το"παλίμψηστο" του Αρχιμήδη).
Όσο τώρα για τον ισχυρισμό οτι "οι ταπεινοί καλόγεροι του Bυζαντίου ... ενσωμάτωσαν τους Σλάβους της καθ'ημάς Aνατολής στον κόσμο του γραπτού πολιτισμού", τίθεται το εξής απλό ερώτημα: Γιατί άραγε δεν τους μετέδωσαν το Ελληνικό αλφάβητο, επαρκέστατο για την γραφή κάθε προφερόμενης λέξης, αλλά ένα μείγμα Λατινικών, Ελληνικών και άλλων "παράξενων" γραμμάτων (κάποια από τα οποία μοιάζουν με Εβραϊκά); Είναι ευκόλως εννοούμενο οτι η αναφορά σε καλόγερους του Βυζαντίου, οι οποίοι " ενσωμάτωσαν τους Σλάβους της καθ'ημάς Aνατολής στον κόσμο του γραπτού πολιτισμού", υποννοεί τους Κύριλλο και Μεθόδιο. Ας θυμίσω οτι αυτοί οι δύο είχαν γεννηθεί και είχαν μεγαλώσει στην Θεσσαλονίκη και γνώριζαν την Ελληνική. Αν λοιπόν ήταν Έλληνες, το λογικό θα ήταν να έκαναν τους Σλάβους εγγράμματους διδάσκοντάς τους την Ελληνική.
Στο ίδιο άρθρο, H τρίτη αυτοκρατορία, στο οποίο έθεσα εξ αρχής τα παραπάνω επιχειρήματα σε σχόλιο, το οποίο, όπως διαπίστωσα, έχει οριστικά διαγραφεί, ετέθη και το εξής επιχείρημα – ισχυρισμός από την ange-ta: "η εκλησσία ως μηχανισμός και όχι συμπτωματικά, διέσωσε την αρχαία κουλτούρα, με τον τρόπο που επίσης τη σκότωσε". Αλλά, ο ισχυρισμός αυτός δεν απαντά καθόλου στο αρχικό ερώτημα που είχα θέσει, δηλαδή "από ποιούς την διέσωσε;". Μεταξύ των επιχειρημάτων της ange-ta ήταν και η φράση:
«Ο κλήρος είχε ουσιαστικά τη δυνατότητα να ελέγχει κάθε πρόσβαση σε όλα τα γραπτά κείμενα.
Και καθώς δεν υπήρχαν Πανεπιστήμια, μόνο η βασιλική ή η εκκλησιαστική σχολή έδιναν τη δυνατότητα μόρφωσης άλλης από εκείνης που μπορούσε να προσφέρει ο προσωπικός ιεροδιδάσκαλος»
Αυτό όμως συνέβη μετά την επιβολή του χριστιανισμού στον χώρο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Δηλαδή, ήταν αποτέλεσμα της εξουσίας, που απέκτησε η χριστιανική φατρία. Τι θέλουν λοιπόν να πούν αυτοί που ισχυρίζονται οτι η εκκλησία διέσωσε την Ελληνική γραμματεία; Μήπως εννοούν οτι την έσωσε από τον ίδιο της τον εαυτό; ή οτι κάποιοι καλόγεροι έσωσαν κάποια αποσπάσματα της Ελληνικής γραμματείας από τον ορκισμένο εχθρό της Ελληνικής σκέψης, που ήταν η ίδια η εκκλησία; Αν δεν είχε επικρατήσει ο χριστιανισμός, από ποιούς θα χρειαζόταν να διασώσουν την Ελληνική γραμματεία οι ... καλόγεροι;
Τέλος για το παραπάνω επιχείρημα της ange-ta μπορεί κάποιος να δώσει την εξής απάντηση, χρησιμοποιώντας μια "παραβολή":
Ας πούμε για παράδειγμα οτι κάποιοι πρόγονοί μου είχαν συστήσει μια συμμορία ληστών και είχαν σκοτώσει και καταληστέψει κάποιους δικούς σου προγόνους. Και σήμερα εγώ και οι συγγενείς μου είχαμε στις αποθήκες μας μέρος από τα κλοπιμαία. Και ας πούμε οτι κάποιοι πίνακες αξίας είχαν επιζωγραφιστεί και κάποια κοσμήματα είχαν μεταποιηθεί και άλλα είχαν χρησιμοποιηθεί για να φτιάξουν οι ληστές αντίγραφα και να τα πουλάνε στους ξένους. Για να μην τα πολυλογώ, θα είχα εγώ δικαίωμα, αν εσύ ανακάλυπτες τι είχε γίνει, να λέω με θράσος και καμάρι οτι εσύ και οι συγγενείς σου πρέπει να ευγνωμονείτε τους ληστές και κακοποιούς προγόνους μου και τους κλεπταποδόχους απογόνους τους, γιατί τάχα "διέσωσαν" την οικονειακή σου περιουσία;
Δυστυχώς και τα παραπάνω επιχειρήματα διαγράφτηκαν από τα σχόλια της συζήτησης, παρά το γεγονός οτι ο κάτοχος του ιστολογίου είχε σχολιάσει με τη φράση "Aυτό ακριβώς είναι το πλεονεκτημα του blog! ΄Ενα forum ζωντανής ανταλλαγής απόψεων..."
Σε απάντηση των σχολίων, των δικών μου, που έχουν διαγραφεί, και του sfrang ήρθε ένα νέο άρθρο με τίτλο Προς κάποιους νοσταλγούς του Παρελθόντος, στο οποίο, ούτε λίγο ούτε πολύ, θεωρούμαστε, όλοι όσοι δεν δεχόμαστε την άποψη οτι η εκκλησία διέσωσε τον Ελληνικό πολιτισμό, ως νοσταλγοί του παρελθόντος, αναχρονιστές και πιθανοί "νεοπαγανιστές". Παραθέτω παρακάτω τα επιχειρήματα από το πρώτο και τελευταίο μου σχόλιο στο καινούριο αυτό άρθρο, μια που έχει ήδη διαγραφεί από το ιστολόγιο στο οποίο ετέθη αρχικά:
Με βάση το σκεπτικό αυτό, μπορούμε να πούμε οτι νοσταλγοί του παρελθόντος και αναχρονιστές ήταν αυτοί που έκαναν την επανάσταση του 21 και οτι είχε δίκιο ο νυν οικουμενικός πατριάρχης Βαρθολομαίος όταν δήλωνε "δυστυχώς οι δύο λαοί διέκοψαν την υπέροχη συμβίωση των 400 χρόνων, όταν ξεσηκώθηκαν κάποιοι ξεβράκωτοι το 1821 και δημιούργησαν τις γνωστές προστριβές".
Στο κάτω κάτω, αν δεχτούμε οτι η εκκλησία διέσωσε στα μοναστήρια της την Ελληνική γραμματεία (ακόμα δεν απάντησε κανένας στο ερώτημά μου "από ποιούς την διέσωσε;"), τότε για τα τετρακόσια χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας, θα πρέπει να ευγνωμονούμε και τους Οθωμανούς για αυτή την διάσωση. Αυτοί έδωσαν προνόμια στους Χριστιανούς Πατριάρχες και επέτρεψαν τη λειτουργία των μοναστηριών και των εκκλησιών τους, ενώ θα μπορούσαν κάλλιστα να είχαν συμπεριφερθεί στους "άπιστους" (κατά τη γνώμη τους), όπως ακριβώς είχαν συμπεριφερθεί οι Βυζαντινοί στους μη Χριστιανούς. Θα είναι πιό δίκαιο να τους θεωρήσουμε και αυτούς διασώστες του Ελληνικού πολιτισμού!
Τα πρώτα πανεπιστήμια στην Ευρώπη που εισήγαγαν τη μελέτη του Αριστοτέλη και επανέφεραν τα συγγράμματά του από την Αραπιά, ήταν αναχρονιστές; Οι Ανεγεννησιακοί δημιουργοί που οραματίζονταν την αναβίωση της κλασικής εποχής, αναχρονιστές ήταν και αυτοί; Μήπως οι Ιάπωνες και οι Κινέζοι, που δεν ήθελαν με τίποτα να δεχτούν τον χριστιανισμό, και δεν τον δέχτηκαν, γιατί δεν υπήρξε επαρκής στρατιωτική δύναμη Δυτικών να τους τον επιβάλλει, πρέπει να συμπεράνουμε οτι ήταν ανεπίδεκτοι μαθήσεως; Νομίζω οτι, αν είχαν εκχριστιανιστεί διά της βίας, όπως έγινε με όλους τους Ευρωπαίους και άλλους, θα μπορούσαμε, με το σκεπτικό του "αναχρονισμού", να τους αποκαλούσαμε εκ των υστέρων "νοσταλγούς του παρελθόντος", αν τυχόν επιθυμούσαν την επαναφορά της παλιάς θρησκείας τους ή, ακόμα απλούστερα, αν ήθελαν να απαλλαγούν απ' τον χριστιανισμό.
Ας δούμε για παράδειγμα την Λατινική Αμερική. Μήπως είναι κι αυτοί "αναχρονιστές";
Δεν είναι καθόλου ανάγκη να είναι κάποιος "νεοπαγανιστής", ούτε "νοσταλγός του παρελθόντος", προκειμένου να αντιληφθεί ποιός παράγοντας έδωσε στη λέξη "μεσαίωνας" τη σημασία που όλοι του αποδίδουμε.
Δεν είμαι κριτικός τέχνης, αλλά έχω κάποιο κριτήριο για να συγκρίνω το φαγιούμ (161 – 192 μχ)
με μια
αγιογραφία (πρώτο μισό του 6ου μχ αιώνα)
και να διαπιστώσω αν πρόκειται για πρόοδο και εξέλιξη της τέχνης προς το καλύτερο ή για οπισθοδρόμηση και διανοητική υποβάθμιση. Για να μην κάνω τη σύγκριση με τον Ερμή του Πραξιτέλη για παράδειγμα (μια που δεν σώζονται έργα μεγάλων Ελλήνων ζωγράφων της αρχαιότητας), γιατί θα μοιάζει να συγκρίνω ζωγραφιά με γλυπτό και όχι το επίπεδο δύο πολιτισμών, από τους οποίους αυτός που έπεται χρονικά αρκετούς αιώνες, ποιοτικά βρίσκεται χιλιετίες πίσω.
