Άνθρωπος ο Χειραγωγήσιμος
Η παραπάνω φράση θα μπορούσε να είναι ένας εναλλακτικός τίτλος της τρέχουσας ανάρτησης. Έχω όμως την πρόθεση να επεκταθώ λίγο περισσότερο πάνω στο θέμα της χειραγωγησιμότητας και έτσι προτιμώ τον γενικότερο τίτλο "Άνθρωπος ο Χειραγωγήσιμος" ή αν το θέλετε "Homo Chiragogisimus".
Εδώ και αρκετές μέρες τα διάφορα μέσα ενημέρωσης μας βομβαρδίζανε με την πληροφορία οτι το Σάββατο 28 Μαρτίου, από τις οκτώ και μισή μέχρι και τις εννέα και μισή το απόγευμα θα είναι η "Ώρα της Γής". Για μια ώρα λοιπόν θα έπερεπε κάθε "συνειδητοποιημένος" περί τα της οικολογίας θέματα πολίτης να σβήσει τα φώτα στο σπίτι του και συνεπώς να περάσει την ώρα ανάβοντας κεριά ή ότι άλλο δεν χρησιμοποιεί ηλεκτρικό ρεύμα για να φωτίζεται μέσα στο σκοτάδι. Από τα μέσα ενημέρωσης τώρα, τουλάχιστον τα τηλεοπτικά, κανένα δεν θα έσβηνε τα φώτα του, ούτε θα σταματούσε να εκπέμπει τα προγράμματά του: κανείς δεν μας προέτρεψε να σβήσουμε εκτός από τα φώτα και την τηλεόραση και, βέβαια, τα κανάλια συνέχισαν να εκπέμπουν καθ' όλη τη διάρκεια της ώρας αυτής. Το "καλό παράδειγμα" θα έδιναν πολλοί επίσημοι φορείς και πρόσωπα, μεταξύ των οποίων και ο πρόεδρος της δημοκρατίας. Τα μέσα ενημέρωσης δεν παρέλειπαν να επαναλαμβάνουν συνεχώς οτι εμείς οι Έλληνες θα ήμασταν τα "καλά παιδιά", μια που η χώρα μας είχε την πρωτιά όσον αφορά την (μελλοντική) συμμετοχή της στην "Ώρα της Γής". Λοιπόν, να μια είδηση για να ανεβάσουμε την εθνική μας υπερηφάνεια. Αλλά ας μη βιαζόμαστε, μια που τα ίδια μέσα δεν παρέλειπαν να τονίζουν επιπλέον οτι παρά τη μεγάλη μας συμμετοχή σε αυτή την σκοτεινή "φιέστα" -παρότι ακόμα δεν είχε λάβει χώρα- δεν επιδεικνύουμε την δέουσα ευαισθησία όλες τις άλλες ώρες, μια που στη χώρα μας η οικιακή κατανάλωση ρεύματος αυξάνεται σταθερά. Εθνική υπερηφάνεια λοιπόν για την φιέστα, αλλά ενοχές και πάλι ενοχές για την ενεργειακή μας απληστία αγαπητοί συνέλληνες.
Αλλά, για σταθείτε λίγο. Τι είναι όλα αυτά τα καμώματα με τις ημέρες του Α και τις ώρες του Β; Έχει γεμίσει το ημερολόγιο με όλες αυτές τις υποκριτικές και ανόητες γιορτές, θαρρείς πως η ιδιότητα της μητέρας, η ιδιότητα της γυναίκας, η ιδιότητα του άνδρα (παρασύρθηκα μάλλον, γιατί ο άνδρας δεν πρέπει να έχει την ημέρα του), ο έρωτας, το περιβάλλον (στο οποίο περιλαμβανόμασε ή μήπως είμαστε ξεχωριστοί και απ' έξω;) και τα λοιπά χρειάζονται κάποια ειδική ημέρα ή ώρα εορτασμού, που να καθορίζεται από άγνωστα ή πολυδαίδαλα κέντρα αποφάσεων. Μοιάζει σαν μια νέα θρησκεία να γεννιέται, με χαρακτήρα παγκόσμιο και εκδηλώσεις (θρησκευτκές τελετές;) χωρίς ουσία, που δεν προέκυψαν από ανάγκες και βιώματα κάποιας συγκεκριμένης πολιτείας και που μέχρι τώρα δεν έχουν στο παραμικρό ανεβάσει το πνευματικό ή το πολιτιστικό επίπεδο των ανθρώπων, ούτε και βελτίωσαν σε τίποτα τις συνθήκες διαβίωσής τους.
Μια νέα θρησκεία, που καταναγκάζει τους "πιστούς" σε μια -κατά τα φαινόμενα- εθελοντική συμμετοχή.
Έξυπνο κόλπο, -και συμπληρώνω, όπως θα έλεγε και ο Σωκράτης- μα το Δία! Να σε βάζουν να εκτελείς εντολές, αλλά να αισθάνεσαι οτι το κάνεις με "ελεύθερη βούληση". Έτσι, εκείνοι που όρισαν την εντολή, μπορούν να ελέγξουν από τα γραφεία τους το μέγεθος της χειραγωγησιμότητας του όχλου -όπως αποκαλείται το πλήθος ανθρώπων. Ειδικά το πλήθος των σπιτιών που έσβησαν τα φώτα τους κατά την ορισμένη ώρα είναι πολύ εύκολα μετρήσιμο, μια που οι δορυφόροι και οι υπολογιστές έχουν άριστη συνεργασία. Οι μεν φωτογραφίζουν τη γη και οι δε αθροίζουν, αφαιρούν, πολλαπλασιάζουν, διαιρούν και με λίγες πράξεις δίνουν τα ζητούμενα αποτελέσματα σε πλήθος, σε ποσοστά και, όπου χρειάζεται, με μορφή γραφήματος.
Για εμάς, τους ακροατές και θεατές των μέσων ενημέρωσης, αυτό που είναι γνωστό είναι η προπαγάνδα. Από πού προέκυψε προκαταβολικά η μεγάλη συμμετοχή της χώρας μας, αυτό δεν μπόρεσα να το καταλάβω. Έτσι όπως δόθηκε αυτή η είδηση αποτελεί ένα ατεκμηρίωτο δεδομένο. Εκτός αν κατά βάθος εννοούν οτι το μέγεθος της Ελληνικής συμμετοχής το προκαθόρισαν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και η προαποφασισμένη -από κάποιους ιθύνοντες- συσκότιση των μνημείων της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς, της Ακροπόλεως για παράδειγμα.
Και όμως, θα έπρεπε να είναι πασιφανές οτι, εδώ και χρόνια, η μέτρηση της χειραγωγησιμότητας είναι ένα διαρκώς εξελισσόμενο πείραμα. Το πείραμα αυτό χρησιμοποιεί αμέτρητους τρόπους. Ένα εργαλείο που ευνοεί τέτοια πειράματα -με παγκόσμια εμβέλεια- είναι ο συνδεδεμένος στο διαδίκτυο ηλεκτρονικός υπολογιστής. Ας πάρουμε για παράδειγμα τα ιστοπαίγνια. Συχνά ιστολόγοι καλούν άλλους ιστολόγους να συμμετέχουν σε κάποιο "παιχνίδι", βάζοντας μια ανάλογη ανάρτηση. Αν ψάξεις στο διαδίκτυο διαπιστώνεις ότι, σε πολλές περιπτώσεις, το ιστοπαίχνιδο έχει διεθνή διάδοση και είναι αδύνατο να εντοπιστεί η πηγή από την οποία αρχικά εκπορεύτηκε. Τι ζητάει ένα ιστοπαίγνιο; Να ακολουθήσεις λιγότερο η περισσότερο παράλογες εντολές. Ο λόγος για να παίξει κάποιος αυτό το παιχνίδι: Αφού το παίζουν οι άλλοι, ας το κάνω κι εγώ, πάντα με "ελεύθερη βούληση".
Μια καλή εφαρμογή μέτρησης, αλλά και εκμετάλλευσης της χειραγωγησιμότητας έλαβε χώρα με τις γνωστές διαδηλώσεις και τα επεισόδια που εκτυλίχτηκαν μετά τον -τυχαίο κατά τα φαινόμενα- φόνο του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από έναν αστυνομικό. Μηνύματα παντού, σε κάθε ηλεκτρονικό μέσο και εφαρμογή όπου "συχνάζουν" νέοι άνθρωποι, οδήγησε τα βήματά τους σε μια δράση, που σε τίποτα δεν ωφέλησε τους υποτιθέμενους στόχους της.
Ακριβώς την ίδια φιλοσοφία ακολουθούν και κάτι περίεργες επιστολές που στέλνονται και σε καλούν να τις διαδώσεις σε ένα συγκεκριμένο πλήθος άλλων ανθρώπων. Αυτές οι επιστολές, τις περισσότερες φορές, σχετίζονται με θρησκευτικά θέματα και μια μέθοδος που χρησιμοποιούν είναι ο μεταφυσικός εκφοβισμός (αν δεν τη στείλεις θα πάθεις αυτό και το άλλο). Άλλα επιχειρήματα -εκτός από τον εκφοβισμό- που χρησιμοποιούνται προκειμένου να εκτελέσεις την εντολή σχετίζονται με την έγερση ελπίδων για καλή τύχη (αν στείλεις την επιστολή σε άλλους είκοσι θα πετύχεις μπλά μπλά μπλά). Και σε αυτές τις περιπτώσεις συνεχίζει να υφίσταται η "ελεύθερη βούληση".
Όλα αυτά τα φαινόμενα, και δεν εννοώ μόνο όσα ανέφερα παραπάνω, μπορούν να ερμηνευτούν και να γίνουν πιο εύκολα και γρήγορα -ει δυνατόν εν τη γεννέσει- αντιληπτά, όταν κάποιος εμβαθύνει και αντιληφθεί τι είναι και πώς εφαρμόζεται η Κοινωνική Μηχανική. Μια γενική ιδέα μπορεί να πάρει όποιος ενδιαφέρεται από το άκρως σημαντικό άρθρο, που δημοσιεύτηκε κατά το παρελθόν από το περιοδικό Strange, "Κοινωνική Μηχανική".