Κόλιν Ρένφριου: Η Ανάδυση του Πολιτισμού

Το παρακάτω άρθρο δεν προέρχεται από κάποιο "εθνικιστικό" έντυπο και το βιβλίο στο οποίο αναφέρεται δεν εκδίδεται απο κάποιον "περίεργο" εκδοτικό οίκο, ούτε έχει συγγραφέα κάποιον Έλληνα εθνικιστή ή "ελλαδέμπορα" (όπως συνηθίζεται να αποκαλούνται κάποιοι "τηλεμαρκετίστες").
Το άρθρο που ακολουθεί έχει δημοσιευτεί στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, συντάκτης του άρθρου είναι η Παρασκευή Κατημερτζή και παρουσιάζει ένα βιβλίο του οποίου συγγραφέας είναι ο Άγγλος καθηγητής αρχαιολογίας Κόλιν Ρένφριου και εκδόθηκε στην Ελληνική γλώσσα από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ).

Κόλιν Ρένφριου: οι Έλληνες ήταν αυτόχθονες
Βουτιά στα βαθιά του πολιτισμού

Γράφει η Παρασκευή Κατημερτζή

Κυκλαδικό ειδώλιο. Ο Ρένφριου μας μεταφέρει στο ελάχιστα γνωστό Αιγαίο του 3000 π.Χ., πριν ακόμη χτιστούν τα ανάκτορα της Κνωσού

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ- ΙΝΔΟΕΥΡΩΠΑΙΟΙ ΠΟΥ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΘΗΚΑΝ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ 3ΗΣ ΧΙΛΙΕΤΙΑΣ Π.Χ. ΣΤΗ ΧΩΡΑ, ΑΛΛΑ ΑΥΤΟΧΘΟΝΕΣ. ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΡΙΑΝΤΑ ΚΑΙ ΠΛΕΟΝ ΧΡΟΝΙΑ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΠΡΙΤΖ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΛΟΡΔΟΣ ΚΟΛΙΝ ΡΕΝΦΡΙΟΥ, ΠΟΥ ΔΕΝ ΔΙΣΤΑΣΕ ΝΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΤΕΙ ΜΕ ΤΟ ΚΥΡΙΑΡΧΟ ΔΟΓΜΑ ΟΤΙ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΗΡΘΕ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΠΟΥ ΕΒΛΕΠΑΝ ΩΣ ΤΟΠΟ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΙΤΕ ΤΗ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΕΙΤΕ ΤΟΝ ΝΟΤΟ, ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ, ΤΗ ΣΥΡΙΑ, ΤΗ ΛΥΚΙΑ ΕΙΤΕ ΤΗ ΒΔ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ.

Στην «ανάδυση του πολιτισμού»- θεμελιώδης μελέτη που κυκλοφορεί τώρα για πρώτη φορά μεταφρασμένη στα ελληνικά και που αν και ξεπεράστηκε σε κάποια σημεία, άνοιξε νέους δρόμους και δικαιώνεται σε βασικά σημεία από τις έρευνες που ακολούθησαν- ο Κόλιν Ρένφριου απαντά στο ερώτημα πώς άρχισε, πώς εξελίχθηκε και πώς ήταν ο πρώτος πολιτισμός που επρόκειτο μετά να καταλήξει σ΄ αυτό που θεωρούμε ελληνικό πολιτισμό.

Εμπειρία
Ο Ρένφριου μας μεταφέρει στο ελάχιστα γνωστό Αιγαίο του 3000-2000 π.Χ., όταν δεν είχαν χτισθεί ακόμα τα ανάκτορα της Κνωσού και των Μυκηνών. Στην εποχή που η νεολιθική οικονομία της επιβίωσης έδινε τη σκυτάλη στην ανάπτυξη της γεωργίας, με τη χαρακτηριστική μεσογειακή πολυκαλλιέργεια. Ως έμπειρος αρχαιολόγος, σκύβει πάνω στα ευρήματα των ανασκαφών, αλλά και των θεωρητικών μελετών της νέας αρχαιολογίας, όχι μόνο των δικών του, αλλά και δεκάδων συναδέλφων του Ελλήνων και ξένων και προχωρεί σε μια συνθετική θεώρηση. Το μεγάλο προσόν του είναι ότι μπορεί να γίνει κατανοητός και από τον μη ειδικό. Το ερμηνευτικό του μοντέλο δίνει έμφαση στις ενδογενείς οικονομικές και κοινωνικές διεργασίες και τις καινοτομίες που εμφανίσθηκαν εντός του Αιγαίου. Δεν αγνοεί, αλλά βάζει σε δεύτερη μοίρα τις σπάνιες ακόμα τότε εμπορικές ανταλλαγές και τις επαφές με τους πολιτισμούς της Ανατολικής Μεσογείου και την Αίγυπτο. Διαπιστώνει λοιπόν την ακμή της τεχνολογικής αιχμής, όπως η ναυπηγική, η υφαντουργία, κυρίως όμως η μεταλλοτεχνία που εκτείνεται προς τα πίσω, στη νεολιθική εποχή και φαίνεται να προέρχεται από τα Βαλκάνια. Η νεολιθική εποχή δεν είναι μόνο μια εποχή γεωργών και κτηνοτρόφων. Διαπιστώνει τη χρήση του χρυσού ως υλικού που δίνει κύρος και γόητρο. Εξετάζει τους οικισμούς, τα νεκροταφεία, το εμπόριο, τη μεταλλοτεχνία, τα συστήματα και τα σύμβολα προβολής και κύρους.

Οι ανακαλύψεις
Αμέσως, αυτά τα απλά στοιχεία τεκμηριώνουν προχωρημένες πολιτισμικές διεργασίες, ειδίκευση και κοινωνική οργάνωση, που οδηγούν στην ανάπτυξη μιας σύνθετης κοινωνίας και αποτελούν το θεμέλιο της μετέπειτα εξέλιξης. Το νήμα της συνέχειας και των μετασχηματισμών, όμως, οδηγεί και προς το απώτερο παρελθόν και προς την επόμενη εποχή, των μινωικών ανακτόρων κ.ά. Επίκεντρο των ερευνών είναι θέσεις στην Κεντροανατολική Ελλάδα, την Κρήτη, τις Κυκλάδες και τη Βορειοδυτική Μικρά Ασία, που σχηματίζουν πολιτισμικές ομάδες με ιδιαιτερότητες, αλλά και κοινά μεταξύ τους χαρακτηριστικά. Προλογίζοντας την ελληνική έκδοση, ο Κόλιν Ρένφριου κάνει μια πυκνή και εκτενή αναφορά στις αρχαιολογικές ανακαλύψεις που ήρθαν στο φως τα τελευταία τριάντα χρόνια της περιόδου που τον ενδιαφέρει, αλλά και την αυτοκριτική του.
Οι θέσεις κατοίκησης πλήθυναν. Ο χάρτης διευρύνθηκε, οι ραδιοχρονολογήσεις και οι ειδικές έρευνες των οικοσυστημάτων και των ιχνοστοιχείων σε γενικές γραμμές επιβεβαιώνουν τις κατευθύνσεις που χάραξε.
Με βάση τη διαπίστωση ότι κάθε στάδιο βασιζόταν στο προηγούμενο, ο Ρένφριου θεωρεί ότι και η ελληνική γλώσσα θα εξελίχθηκε, συνεπώς, εντός της περιοχής που καταλαμβάνει η Ελλάδα, με αφετηρία τον πρώτο ινδοευρωπρόδρομό της και δεν μετανάστευσε κάποια στιγμή ούτε διαδέχθηκε κάποια προελληνική γλώσσα που μιλιόταν.
Αυτό παραμένει μια υπόθεση με κολοσσιαίες συνέπειες, αν κάποτε αποδειχθεί, αφού σημαίνει ότι οι άνθρωποι που ανέπτυξαν τον κυκλαδικό πολιτισμό, τον μινωικό και τον μυκηναϊκό, οι οποίοι συνδέονται άμεσα μεταξύ τους, ανήκαν στην ίδια φυλή και θα μιλούσαν την ίδια γλώσσα, μια μακρινή πρόγονο της ελληνικής.
Η επιβεβαίωση μόνο μέσα από τις έρευνες του γενετικού υλικού μπορεί να δοθεί και οι πρώτες ενδείξεις των σχετικών ερευνών συνηγορούν με τις απόψεις του κορυφαίου Άγγλου επιστήμονα.


Ίσως λοιπόν δεν θα πρέπει να παρασύρονται κάποιοι από την γελοιογραφία του Ελληνικού πολιτισμού, που σχεδιάζεται, άθελα ή ηθελημένα, από όσους εμφανίζουν απόψεις περί του "μεγαλείου" του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού, γελοιοποιώντας τον με υπερβολές και μυθοπλασίες. Όταν κάποιος μιλάει για την αξία ή την "εντοπιότητα" του Ελληνικού πολιτισμού και της Ελληνικής γλώσσας δεν σημαίνει ούτε οτι είναι ακραίος εθνικιστής ούτε "ελλαδέμπορας".

Από την μια πλευρά, δεν χρειάζεται να αισθανόμαστε οτι ψηλώσαμε απότομα, χάρη στα αποτελέσματα ερευνών, όπως είναι αυτά του Ρένφριου: Το καβάλημα του καλαμιού καθιστά γελοίους τους ανθρώπους, ειδικά όταν η έπαρσή τους βασίζεται σε έργα άλλων, ακόμα και αν οι "άλλοι" ήταν όντως πρόγονοί τους. Και αυτό γίνεται ακόμα πιο γελοίο όταν οι "καλαμοκαβαλάρηδες" δεν έχουν να παρουσιάσουν τίποτε εφάμιλλο με αυτό για το οποίο επαίρονται.
Από την άλλη μεριά, είναι εξίσου γελοίο έως παράδοξο και, καμιά φορά, αγγίζει τα όρια της κακοήθειας, να χλευάζουμε την ιδέα πως οι Έλληνες ήταν αυτόχθονες και δημιούρησαν οι ίδιοι τον πολιτισμό που γνωρίζουμε, μια που και αυτή η εκδοχή είναι απολύτως λογική και πιθανή, επιπλέον δε διαπιστώνουμε πως εξετάζεται σοβαρά από κάποιους επιστήμονες, οι οποίοι έχουν να παρουσιάσουν βάσιμα στοιχεία για να την στηρίξουν.
Πρέπει να λάβουμε ακόμα υπόψη οτι κάποιες θεωρίες, οι οποίες έχουν διαδοθεί κατά καιρούς και έχουν επικρατήσει, μπορεί να μην διαθέτουν καμιά ουσιώδη τεκμηρίωση.
Δεν πρέπει λοιπόν να δεχόμαστε τις παλαιότερες θεωρίες ως αναμφισβήτητα δόγματα, απλά και μόνο επειδή έτσι μας τα έλεγαν στο σχολείο ή γιατί ακούσαμε να τις προβάλλει κάποια "αυθεντία" στην τηλεόραση.

Το βιβλίο του Κόλιν Ρένφριου παρουσιάζεται και από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης:


Συγγραφέας: COLIN RENFREW

Ο ΚΟΛΙΝ ΡΕΝΦΡΙΟΥ γεννήθηκε το 1937 και έλαβε τον τίτλο του διδάκτορα από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ το 1965. Ολοκλήρωσε τη συγγραφή της Ανάδυσης του πολιτισμού όταν δίδασκε ως λέκτορας Προϊστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σέφηλντ. Το 1972 εκλέχθηκε καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον. Από το 1981 ως το 2004 διετέλεσε καθηγητής Αρχαιολογίας (Έδρα Disney) και από το 1990 ως το 2004 διευθυντής του McDonald Institute for Archaeological Research στο πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ. Στην Ελλάδα διεξήγαγε ανασκαφές στον Σάλιαγκο κοντά στην Αντίπαρο (με τον J.D. Evans), στους Σιταγρούς της Μακεδονίας (με τη Marija Gimbutas), στη Φυλακωπή της Μήλου και τη Μαρκιανή της Αμοργού (με τη Λίλα Μαραγκού και τον Χρίστο Ντούμα) και σήμερα πραγματοποιεί ανασκαφές στη θέση Κάβος Δασκαλιό της Κέρου. Το βιβλίο του Archaeology and Language: the Puzzle of Indo-European Origins κυκλοφόρησε το 1987. Το 1991 έγινε μέλος της Βουλής των Λόρδων ως Lord Renfrew of Kaimsthorn.

Τίτλος: Η ανάδυση του πολιτισμού. Οι Κυκλάδες και το Αιγαίο στην 3η χιλιετία π.Χ.

Λοιπά στοιχεία: Μετάφραση Δημήτρη Κοκκώνη / Επιμέλεια Ράνια ΟικονόμουΑθήνα, 2006, σσ. 967 με 151 α/μ εικόνες και 32 πίνακες

ISBN: 960-250-345-9

Τιμή: 55.00 €

Η μελέτη αυτή συντάχθηκε πριν από τριάντα και πλέον χρόνια, με σκοπό να προσφέρει μια συγκροτημένη εναλλακτική πρόταση στην τότε κυρίαρχη άποψη για την ευρωπαϊκή και την αιγαιακή προϊστορία, ότι δηλαδή ήταν η ιστορία του «καταυγασμού της ευρωπαϊκής βαρβαρότητας από τον πολιτισμό της Ανατολής» (Γκόρντον Τσάιλντ). Ο Κόλιν Ρένφριου αμφισβητεί το δόγμα ex oriente lux, που προτάθηκε από τον Όσκαρ Μοντέλιους και αναπτύχθηκε από τον Γκόρντον Τσάιλντ (ενώ αργότερα αναδιατυπώθηκε από τον Μάρτιν Μπέρναλ), σύμφωνα με το οποίο καθετί σημαντικό στην ευρωπαϊκή προϊστορία έλκει την καταγωγή του από αλλού, από την αρχαία Αίγυπτο ή από την πρώιμη Εγγύς Ανατολή και ειδικότερα από την Σουμερία. Ο Ρένφριου καταδεικνύει ότι οι επαφές ανάμεσα στο Αιγαίο και στον κόσμο της Ανατολικής Μεσογείου, οι οποίες ήταν δυνατόν να τεκμηριωθούν για την 3η χιλιετία π.Χ., στην πραγματικότητα δεν ήταν ούτε τόσο πολλές ούτε τόσο καταλυτικές ώστε να εξηγούν τις εντυπωσιακές αλλαγές που παρατηρούνται και οι οποίες οδηγούν, στο τέλος της χιλιετίας, στην ανάπτυξη των ανακτορικών κοινωνιών της Κρήτης. Αντικρούοντας τη θεωρία της διάδοσης, προτείνει ταυτόχρονα στη θέση της μια εξήγηση της ευρωπαϊκής προϊστορίας που δίνει έμφαση στις οικονομικές και κοινωνικές διεργασίες. Αναλύοντας τα συστήματα πληθυσμού, επιβίωσης, μεταλλουργίας, τεχνολογίας, κοινωνικής οργάνωσης και εμπορίου, αλλά και τα γνωστικά συστήματα της περιόδου, ερμηνεύει την εμφάνιση της πολυπλοκότητας μέσω του φαινομένου της πολλαπλασιαζόμενης επίδρασης (multiplier effect) και συμπεραίνει ότι τα αναδυόμενα γνωρίσματα του πρώτου αιγαιακού πολιτισμού μπορούν να θεωρηθούν σε μεγάλο βαθμό ως ενδογενή μάλλον – δηλαδή ως προϊόντα διεργασιών που συνέβαιναν εντός της περιοχής του Αιγαίου – παρά ως εξωγενή. Η Ανάδυση του Πολιτισμού υπήρξε η πρώτη σοβαρή απόπειρα σε επίπεδο μονογραφίας να εφαρμοστούν οι αρχές της «Νέας Αρχαιολογίας» (ή διαδικαστικής αρχαιολογίας, όπως επικράτησε να λέγεται) στη γένεση ενός από τους πρωιμότερους πολιτισμούς στον κόσμο, του κρητομυκηναϊκού, που άνθησε κατά τη 2η χιλιετία π.Χ., ύστερα από μια περίοδο σημαντικών μεταβολών. Η ελληνική μετάφραση αυτής της κλασικής πλέον μελέτης συνοδεύεται από νέο σχολιασμό, στον οποίο συνοψίζονται οι εξελίξεις της έρευνας ως το τέλος του 20ού αιώνα. Το βιβλίο παραμένει βασικό εργαλείο για όσους προσπαθούν να κατανοήσουν σήμερα την αιγαιακή προϊστορία, ενώ πολλά από τα ερωτήματα που εγείρει δεν έχουν ακόμη απαντηθεί πειστικά.