Το εργαστήριο του Φειδία και το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Ολυμπίου Διός

Στο Βήμα της Κυρισκής της 1ης Φεβρουαρίου 2004 είχε γραφτεί άρθρο, σχετικά με το εργαστήριο του γλύπτη της αρχαιότητας Φειδία και το σύστημα εικονικής πραγματικότητας με το διαδραστικό πρόγραμμα «Το εργαστήρι του Φειδία», το οποίο οργάνωσε το Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (στα πλαίσια έργου για τους Ολυμπιακούς αγώνες).
Σε πολλά σημεία του άρθρου γίνεται αναφορά στο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Ολυμπίου Διός, έργο του Φειδία, που είναι ένα από τα επτά θαύματα της αρχαιότητας.

αναπαράσταση του χρυσελεφάντινου αγάλματος του Ολυμπίου Διός

Το άγαλμα αυτό, όπως μας πληροφορεί και μας θυμίζει το εν λόγω άρθρο της Μαρίας Θέρμου,

... φιλοτεχνήθηκε μεταξύ 440 και 430 π.X., ύστερα από εκείνο της Αθηνάς Παρθένου, το οποίο ο Φειδίας ολοκλήρωσε το 438 π.X. Το άγαλμα παρέμεινε στη θέση του επί οκτώ αιώνες, υπέστη πολλές ταλαιπωρίες αλλά και επισκευές - όπως αυτή από τον μεσσήνιο γλύπτη του 2ου αι. π.X., τον Δαμοφώντα - και στη συνέχεια, στα τέλη του 4ου αι. π.X., μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου και καταστράφηκε λίγο μετά, το 475 μ.X., σε μεγάλη πυρκαϊά.

Το άρθρο αναφέρεται γενικότερα στα ευρήματα του χώρου:

Πολλά τμήματα από πήλινες μήτρες πτυχολογίας διαφόρων μεγεθών για τα χρυσά μέρη του αγάλματος καθώς και συμπληρωματικές μορφές, όπως ήταν οι Νίκες ή Ωρες και οι Χάριτες που κοσμούσαν τον θρόνο του Δία, τμήματα ελεφαντοστού, τεμάχια ημιπολύτιμων λίθων, σιδήρου, χαλκού και μολύβδου, γυάλινα φυλλάρια ανθεμίων και πολλά οστέινα εργαλεία χρυσοχοϊκής περιλαμβάνονται στα ευρήματα των ανασκαφών προσφέροντας τις ασφαλείς ενδείξεις ότι προέρχονται από το δημιούργημα του Φειδία.

Επιπλέον, χάρη στις περιγραφές του περιηγητή Παυσανία είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πώς ήταν το άγαλμα και τα άλλα καλλιτεχνήματα που το περιέβαλλαν:

H μόνη λεπτομερής περιγραφή του που έφθασε ως σήμερα προέρχεται από τον Παυσανία και σύμφωνα με αυτήν γίνονται όλες οι προσπάθειες ανασύνθεσης του έργου. Το άγαλμα ήταν στημένο στο βάθος του κεντρικού κλίτους του σηκού πάνω στο βάθρο του και ήταν ορατό από παντού. Αν και καθισμένος στον θρόνο του, ο θεός έφθανε σε ύψος τα 12,40 μ. Παριστανόταν στεφανωμένος με κλαδί αγριελιάς και στο δεξί του χέρι κρατούσε χρυσελεφάντινο άγαλμα Νίκης ενώ στο αριστερό το σκήπτρο του, το οποίο κατέληγε σε έναν αετό. Οσο για τον θρόνο του, ήταν από έβενο και χρυσό, διακοσμημένος με πολύτιμους λίθους, με παραστάσεις, ανάγλυφες και ζωγραφικές αλλά και αγάλματα Νίκης.

Σχετικά με τον τρόπο κατασκευής του αγάλματος διαβάζουμε:

Σύμφωνα με την τεχνική κατασκευής χρυσελεφάντινων αγαλμάτων, στην αρχαιότητα ο πυρήνας ήταν ξύλινος, με επένδυση όμως από ελάσματα χρυσού και λεπτές πλάκες ελεφαντόδοντου. Χρυσός χρησιμοποιήθηκε στο ιμάτιο, στα μαλλιά, στα γένια, στο σκήπτρο και στη Νίκη, ενώ όλα τα γυμνά μέρη του σώματος (πρόσωπο, κορμός, βραχίονες, πόδια) ήταν ελεφάντινα. H τελική εικόνα θα πρέπει να ήταν εκθαμβωτική. Δικαιολογημένη λοιπόν η φήμη του αγάλματος στην αρχαιότητα, δικαιολογημένη και η υπερηφάνεια του Φειδία που χάραξε σε κρυφό σημείο κάτω από τα πόδια του θεού το όνομά του: «Φειδίας Χαρμίδου υιός Αθηναίος μ' εποίησεν».

Όσο για το εργαστήριο του Φειδία:

Είχε μόλις ολοκληρώσει τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα αλλά και το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς όταν το ιερατείο της Ολυμπίας τον κάλεσε για να του αναθέσει ένα άλλο μεγάλο έργο: το άγαλμα του Δία. H φήμη του, ότι ήταν ο μοναδικός καλλιτέχνης ο οποίος μπορούσε να αποδώσει πάνω σε άψυχο υλικό τη θεϊκή ουσία των μορφών που έπλαθε, ήταν μονόδρομος. Και ο Φειδίας εγκαταστάθηκε μαζί με όλο το συνεργείο του στην Ολυμπία για να δουλέψει στο εργαστήριο που κατασκευάστηκε γι' αυτόν ακριβώς τον σκοπό το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός, ένα έργο που επρόκειτο να ανακηρυχθεί ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Το άγαλμα μπορεί να χάθηκε, όταν όμως πολλούς αιώνες αργότερα, τη δεκαετία του 1950 και κατά τη διάρκεια των ανασκαφών της Γερμανικής Αρχαιολογικής Σχολής, το εργαστήρι του Φειδία ήρθε στο φως, η ιστορία βρήκε τις αποδείξεις της και ο μύθος πήρε σάρκα και οστά.
...
Το εργαστήριο του Φειδία είχε οικοδομηθεί έξω από την Αλτι στα δυτικά του ναού του Διός και οι διαστάσεις του, όπως αναφέρει στο βιβλίο της "Ολυμπία. H κοιτίδα των Ολυμπιακών Αγώνων" η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ολυμπίας κυρία Ξένη Αραπογιάννη ήταν παρόμοιες με αυτές του σηκού του ναού. «Ο προθάλαμος θα χρησιμοποιούνταν ως χώρος αποθήκευσης υλικών και για τις λεπτές χειρωνακτικές εργασίες. Το κυρίως δωμάτιο έφερε την υποδομή για την κατασκευή του τεράστιου αγάλματος με πανύψηλα ικριώματα, τροχαλίες κτλ.» γράφει εξάλλου ο καθηγητής Αρχαιολογίας κ. Πάνος Βαλαβάνης στο βιβλίο του Ολυμπία.
...
Πίσω στην Ολυμπία το εργαστήρι μετατράπηκε αρχικά σε ναό για όλους τους θεούς και στα θεμέλιά του κατά τον 5ο αι. μ.X. χτίστηκε παλαιοχριστιανική βασιλική. H περιπέτεια της ανασύνθεσης όλων αυτών των στοιχείων σήμερα δεν μπορεί παρά να είναι γοητευτική. Πόσο μάλλον όταν με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας μπορεί ο καθένας να λάβει μέρος.

1. Σφυράκι χρυσοχοϊκής από το εργαστήριο του Φειδία 2. Στον χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας όπου υπήρχε το εργαστήριο του Φειδία, κτίστηκε μια Παλαιοχριστιανική Βασιλική. 3. Πήλινη μήτρα πτυχολογίας από το εργαστήριο του Φειδία στην Ολυμπία 4. Οινοχόη η οποία ανήκε στον μεγάλο γλύπτη

«Φειδίο ειμί» γράφει η απλή, μελαμβαφής οινοχόη, ένα συγκινητικό εύρημα με το όνομα του κατόχου της. Το πέρασμα του Φειδία από την Ολυμπία άλλωστε ουδέποτε αμφισβητήθηκε. Μένει να αποκαλυφθούν και τα επί μέρους στοιχεία του έργου: ο χώρος, οι άνθρωποι, τα εργαλεία, τα υλικά, τα καλούπια, η τεχνική της κατασκευής και, το κυριότερο, πώς ήταν το ίδιο το άγαλμα.

Και θα πρόσθετα κι εγώ οτι θα έπρεπε να αναζητηθεί γιατί η σκύλευση (ας θυμηθούμε τα "σκύλα των εθνών" της Παλαιάς Διαθήκης) και τελικά η ολοσχερής καταστροφή του αγάλματος (ήταν ένα ατύχημα θα πουν!) από τους Βυζαντινούς (Θεοδόσιος και ΣΙΑ), αντί να κάνει τους Χριστιανούς απολογητές τύπου ΟΟΔΕ να κλείνουν το στόμα και να χαμηλώνουν τα μάτια τους από ντροπή για τους πνευματικούς τους προγόνους, τους αποθρασύνει σε βαθμό που να ισχυρίζονται οτι:

Παρ’ όλα αυτά, το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, έργο του Φειδία, δεν καταστράφηκε, όπως δεν καταστράφηκαν και τα ιερά του χώρου. Αντίθετα το άγαλμα μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, για τη διακόσμηση της πρωτεύουσας του κράτους! (όπως είχε μεταφερθεί εκεί και το άγαλμα του Απόλλωνα, και πλήθος άλλων αγαλμάτων). Άρα το πρόβλημα ήταν η λατρεία των ειδώλων, και όχι η τέχνη ή το πνεύμα του Ολυμπισμού. Αυτό που απορρίφθηκε, δεν ήταν η επιστήμη η τέχνη και η διανόηση, αλλά το ειδωλικό Πάνθεο, «ό,τι εις δαίμονας φέρει», κατά την επισήμανση του αγ. Γρηγορίου του Θεολόγου (Επιτ. Εις τον Μ. Βασίλειον, κεφ. 11).

Αιδώς Αργείοι!