Αμμιανός Μαρκελλίνος - Προκόπιος, καταζητούνται τυπωμένοι σε χαρτί!

Παίρνοντας αφορμή από την ομιλία της μικρής Προμηθέας, στην οποία αναφέρεται το αμέσως προηγούμενο θέμα, έκανα μια αναζήτηση μήπως και ανακαλύψω τα βιβλία των πηγών που χρησιμοποίησε στον λόγο της.

Αμμιανός Μαρκελλίνος (Ammianus Marcellinus):

Έγραψε ιστορία με τίτλο Res Gestae που καλύπτει τα δρώμενα της περιόδου 353 - 378 μχ και παρότι ο ίδιος δηλώνει οτι είναι Έλληνας ("Graecus") η ιστορία του είναι γραμμένη στα λατινικά.
Δυστυχώς, η αναζήτηση στο διαδίκτυο και σε βιβλιοπωλεία με οδήγησε σύντομα στο συμπέρασμα οτι κανένας Έλληνας δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα, που να έχει μεταφράσει το ιστορικό σύγγραμμα του Αμμιανού Μαρκελλίνου στα Ελληνικά.
Βέβαια, μπορεί κανείς να το βρεί στα Αγγλικά και σε άλλες γλώσσες, αλλά όχι στα Ελληνικά!

Αφού η επιχείρηση Αμμιανός Μαρκελλίνος έληξε άδοξα, προχωράμε στην επόμενη πηγή:

Προκόπιος:
Το συγγραφικό έργο του Προκοπίου περιλαμβάνει:

• Υπέρ των πολέμων λόγοι, ιστοριογραφικό έργο σε οκτώ βιβλία, που καλύπτουν την περίοδο 527 - 553/554. Τα επτά πρώτα βιβλία, που πρέπει να γράφτηκαν μεταξύ 548 και 550, κυκλοφόρησαν στην Κωνσταντινούπολη το 551 και αναφέρονται στις νικηφόρες εκστρατείες του Βελισάριου κατά των Περσών (Βιβλία Α' και Β'), των Βανδάλων (Βιβλία Γ' και Δ') και των Γότθων (Βιβλία Ε' και Ζ'). Στο τελευταίο όγδοο βιβλίο, που είναι συμπληρωματικό των προηγούμενων και γράφτηκε αργότερα (πάντως πριν από το 555) περιγράφει τα γεγονότα μεταξύ 551-553/554.
• Περί Κτισμάτων, σε έξι βιβλία, όπου εξυμνεί τα έργα και τα οικοδομήματα που κατασκεύασε ο Ιουστινιανός σε ολόκληρη την αυτοκρατορία, που εικάζεται ότι γράφτηκε κατά παραγγελία της αυτοκρατορικής αυλής.
• Ανέκδοτα ή Απόκρυφη Ιστορία, ένα τελείως διαφορετικό από τα προηγούμενα βιβλίο, όπου ανατρέπει την εικόνα που είχε δώσει για τον Ιουστινιανό και τον περίγυρό του στα άλλα βιβλία. Ο απίστευτος αυτός λίβελος θεωρήθηκε παλιότερα ότι δεν μπορεί να έχει γραφτεί από αυτόν. Η συγκριτική μελέτη του κειμένου όμως, απέδειξε ότι είναι δικό του. Δεν υπάρχει συμφωνία των ειδικών ούτε για το πότε γράφτηκε, ούτε για το πότε δημοσιεύτηκε αυτό το βιβλίο. Πάντως είναι αδύνατο να κυκλοφόρησε πριν τον θάνατο του Ιουστινιανού (565), αν και υπάρχει η άποψη ότι κυκλοφόρησε νωρίτερα σε στενό κύκλο δυσαρεστημένων αριστοκρατικών.

Εδώ τα πράγματα είναι καλύτερα στην Ελληνική αγορά βιβλίου. Έτσι, από το έργο του Προκοπίου, εντόπισα τα παρακάτω βιβλία:

• ANEKΔOTA - AΠOKPYΦH IΣTOPIA, από τις εκδόσεις AΓPA
• IΣTOPIA TΩN ΠOΛEMΩN, σε τέσσερις τόμους, από τις εκδόσεις NEA ΣYNOPA - ΛIBANHΣ

Μια μικρή αναφορά στον Προκόπιο, και ειδικά πάνω στο σύγγραμμά του "Ανέκδοτα" βρήκα στην τοποθεσία Εκαταίος, όπου δίνεται ένα μικρό απόσπασμα του εν λόγω βιβλίου και μια εκτίμηση της αξιοπιστίας του κειμένου.

Το απόσπασμα και η μετάφρασή του, μαζί με τις σημειώσεις της συγγραφέως του άρθρου, έχουν ως εξής:

Ένα απόσπασμα από τα “Ανέκδοτα” του Προκοπίου Καισαρέως.

23.06.2005 Αμαλία Κ. Ηλιάδη(Φιλόλογος-Ιστορικός, ΜΑ Βυζαντινής Ιστορίας)
Ε-Mail: ailiadi@sch.gr

“ Ένα απόσπασμα από τα “Ανέκδοτα” του Προκοπίου Καισαρέως.
Η κρυφή ζωή του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας.
”Προκοπίου “Ανέκδοτα”.

Κείμενο

“Όσα μεν ούν Ρωμαίων τω γένει εν τοις πολέμοις άχρι δεύρο ξυνηνέχθη γενέσθαι, τήδέ μοι δεδιήγηται, ήπερ δυνατόν εγεγόνει των πράξεων τάς δηλώσεις απάσας επί καιρών τε και χωρίων των επιτηδείων αρμοσαμένω: τά δε ενθένδε ουκέτι μοι τρόπω τω ειρημένω ξυγκείσεται, επί ενταύθα γεγράψεται πάντα, οπόσα δή τετύχηκε γενέσθαι πανταχόθι της Ρωμαίων αρχής. αίτιον δε, ότι δή ουχ οίον τε ην περιόντων έτι των αυτά ειργασμένων ότω δει αναγράφεσθαι τρόπω. ούτε γαρ διαλαθείν πλήθη κατασκόπων οίον τε ην ούτε φωραθέντα μη απολωλέναι θανάτω οικτίστω: ουδέ γαρ επί των συγγενών τοις γε οικειοτάτοις το θαρρείν είχον.[1] αλλά και πολλών των εν τοις έμπροσθεν λόγοις ειρημένων αποκρύψασθαι τάς αιτίας σημήναι δεήσει.

Αλλά μοι ες αγώνισιν ετέραν ιόντι χαλεπήν τινά και δεινώς άμαχον των Ιουστινιανώ τε και Θεοδώρα βεβιωμένων βαμβαίνειν τε και αναποδίζειν επί πλείστον εκείνο διαριθμουμένου ξυμβαίνει, ότι δή μοι ταύτα εν τω παρόντι γεγράψεται τά μήτε πιστά μήτε εικότα φανησόμενα τοις όπισθεν γενησομένοις, άλλως τε οπηνίκα επί μέγα ρεύσας ο χρόνος παλαιοτέραν την ακοήν απεργάζεται, δέδοικα μη και μυθολογίας αποίσομαι δόξαν καν τοις τραγωδοδιδασκάλοις τετάξομαι. Εκείνω μέντοι το θαρρείν έχων ουκ αμαρτύρητος ο λόγος εστίν. Οι γαρ νυν άνθρωποι δαημονέστατοι μάρτυρες των πράξεων όντες αξιόχρεω παραπομποί ες τον έπειτα χρόνον της υπέρ αυτών πίστεως έσονται…”[2].

[1] Η Βυζαντινή διπλωματία και κατασκοπεία φημιζόταν για τα αθέμιτα μέσα που εξεύρισκε για να εξαναγκάζει την αποκάλυψη μυστικών.

[2] Εδώ υπονοούνται οι χρονογράφοι. Αυτοί ήταν οι παραμυθάδες, θα λέγαμε, του Μεσαίωνα. Πιθανώς ήταν μοναχοί ή αυλικοί ηγεμόνων που εξιστορούσαν με όχι αντικειμενικό τρόπο γεγονότα που έζησαν ή μεταφέρουν παραδόσεις. Θεωρούσαν την ιστορία είδος “ομιλίας” με την οποία τους δινόταν η ευκαιρία να δικαιώσουν την τύχη που εκάστοτε επιφυλάσσει ο Θεός στους ανθρώπους. Δεν ενδιαφέρονταν πολύ για την πραγματική ιστορική έρευνα ή την κριτική και χρησιμοποιούσαν τις πιο πρόσφορες πηγές που εύρισκαν, τις οποίες ανθολογούσαν και διασκεύαζαν ανενδοίαστα ή τις αντέγραφαν κατά λέξη, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση σ’ ορισμένα στοιχεία, όπως παραδείγματος χάριν θαύματα, χιονοθύελλες, κομήτες, πλημμύρες και άλλα παρόμοια φυσικά φαινόμενα, τα οποία θεωρούσαν εντυπωσιακά ή ηθοπλαστικά για τους κοινούς ανθρώπους. Ο Προκόπιος εδώ αντιδιαστέλλει τον εαυτό του (είναι ο κατ’ εξοχήν ιστορικός των πρώτων βυζαντινών χρόνων) προς αυτούς.

Μετάφραση

“ Το τι επέφεραν οι πόλεμοι στους Ρωμαίους έχω περιγράψει κατά τον καλύτερο τρόπο στα έργα μου αφού έλαβα υπ’ όψιν τις χρονικές και τοπικές συνθήκες. Οι διηγήσεις που ακολουθούν δεν θα γίνουν με τον τρόπο που προαναφέρθηκε, διότι τώρα θα αναφερθεί τι συνέβη σε όλη την Ρωμαική αυτοκρατορία [3]. Και ο λόγος για μένα είναι ο ακόλουθος: Κατά την διάρκεια της ζωής των δραστών δεν ήταν δυνατόν να περιγράψει κανείς τα εγκλήματά τους με τον πρέποντα τρόπο, διότι θα ήταν απίθανο να διαφεύγει τους πολυάριθμους κατασκόπους και σε περίπτωση ανακάλυψης θα θανατώνονταν με επώδυνο τρόπο. Ούτε τους στενότερους συγγενείς μου δεν μπορούσα να εμπιστευθώ. Ακόμη και τις αιτίες από πολλά γεγονότα που υπάρχουν στα προηγούμενα βιβλία μου, ήμουν αναγκασμένος να αποσιωπήσω και ως εκ τούτου αναφέρω τώρα τα μέχρι πρότινος παραλειφθέντα αυθεντικά γεγονότα μαζί με τις εσωτερικές αιτίες των γεγονότων, που ήδη προανέφερα.

Αλλά και τώρα που ανέλαβα την καινούργια άχαρη και πολύ δύσκολη αποστολή, να περιγράψω την ζωή του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας, με καταλαμβάνει έντονος φόβος και πανικός και συλλογίζομαι ότι δεν έπρεπε τώρα να γράφω πράγματα, που στις επόμενες γενιές δεν θα φαίνονται ούτε αληθινά μα και ούτε πιστευτά. Διότι πάνω απ’ όλα φοβάμαι, όταν το ρεύμα του χρόνου έχει μεταφέρει τα γεγονότα μακρυά, και θα με κατατάξουν στους τραγωδούς… Συγχρόνως, λόγω του μεγέθους του έργου μου θέλω να μη χάσω το θάρρος μου, διότι μπορώ την εξιστόρησή μου να την στηρίξω σε μαρτυρίες. Οι σύγχρονοί μου είναι πεπειραμένοι μάρτυρες των όσων συνέβησαν και στο μέλλον θα μου μείνουν πιστοί όσον αφορά την αξιοπιστία μου”.

[3] Ρωμαίων: Στην πραγματικότητα η βυζαντινή αυτοκρατορία είναι μια νέα φάση της ρωμαϊκής ιστορίας, όπως και το βυζαντινό κράτος είναι βασικά η συνέχεια του imperium Romanorum. Βέβαια το επίθετο “βυζαντινός” χρησιμοποιήθηκε σε μεταγενέστερους χρόνους και ήταν άγνωστο στους ονομαζόμενους “βυζαντινούς”. Αυτοί χρησιμοποιούσαν συνήθως το όνομα “Ρωμαίοι”, τον αυτοκράτορά τους θεωρούσαν ρωμαίο ηγεμόνα, διάδοχο και κληρονόμο των παλιών ρωμαίων Καισάρων.Έμειναν πιστοί στο όνομα της Ρώμης όσο χρόνο διήρκεσε η αυτοκρατορία και οι ρωμαϊκές πολιτικές παραδόσεις κυριάρχησαν ως το τέλος στην πολιτική τους συνείδηση και βούληση.

Ωστόσο αν και το Βυζάντιο διατήρησε συνειδητά το σύνδεσμό του με την παλαιά Ρώμη και για λόγους θεωρητικούς και πρακτικούς επέμενε στη διατήρηση της ρωμαϊκής κληρονομιάς, με την πάροδο του χρόνου απομακρύνθηκε σιγά-σιγά απ’ τις αρχικές ρωμαϊκές θέσεις. Πάντως στην πρώτη του εποχή το Βυζαντινό κράτος ήταν καθαρά ρωμαϊκό και η ζωή του διαποτίζεται απ’ τη ρωμαϊκή παράδοση. Η εποχή αυτή θα μπορούσε εξίσου να ονομαστεί πρώιμη βυζαντινή όσο και υστερορωμαϊκή αφού περιλαμβάνει τους τρεις πρώτους αιώνες της βυζαντινής ή τους τρεις τελευταίους αιώνες της ρωμαϊκής ιστορίας. Είναι μια χαρακτηριστική εποχή μεταβάσεως απ’ το imperium στη βυζαντινή αυτοκρατορία, στην ιστορική πορεία της οποίας ο παλαιός ρωμαϊκός τρόπος ζωής παραχωρεί σταδιακά τη θέση του στα νέα βυζαντινά στοιχεία.

Στον έλεγχο αξιοπιστίας του κειμένου, παρ' ότι η συγγραφέας του άρθρου μας πληροφορεί οτι:

Ο Προκόπιος του 6ου αιώνα είναι όχι μόνο ο πρώτος της σειράς των βυζαντινών ιστορικών, αλλά και ο επιφανέστερος και ο σημαντικότατος όλων των ιστοριογράφων. Είναι ο κατ΄εξοχήν ιστορικός της εποχής του Ιουστινιανού. Γεννήθηκε περί τα τέλη του 5ου αιώνα στην Καισάρεια της Παλαιστίνης. Ήταν επαρχιώτης, όπως και πολλοί άλλοι από τους βυζαντινούς συγγραφείς, αλλά ζήτησε και βρήκε στην Κωνσταντινούπολη την ευκαιρία να διακριθεί.

στη συνέχεια θέτει υπό αμφισβήτηση το σύγγραμμα "Ανέκδοτα", χαρακτηρίζοντάς το:

"ένα πικρό κατηγορητήριο, ένας κακεντρεχής λίβελλος κατά του Ιουστινιανού και της δεσποτικής διακυβέρνησής του, καθώς και κατά του Βελισαρίου και των συζύγων τους Θεοδώρας και Αντωνίνας, αντίστοιχα"

χαρακτηρισμός, που δικαιώνει τελικά τους φόβους και ενδοιασμούς του ίδιου του Προκοπίου, όταν έγραφε:

Αλλά και τώρα που ανέλαβα την καινούργια άχαρη και πολύ δύσκολη αποστολή, να περιγράψω την ζωή του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας, με καταλαμβάνει έντονος φόβος και πανικός και συλλογίζομαι ότι δεν έπρεπε τώρα να γράφω πράγματα, που στις επόμενες γενιές δεν θα φαίνονται ούτε αληθινά μα και ούτε πιστευτά. Διότι πάνω απ’ όλα φοβάμαι, όταν το ρεύμα του χρόνου έχει μεταφέρει τα γεγονότα μακρυά, και θα με κατατάξουν στους τραγωδούς… Συγχρόνως, λόγω του μεγέθους του έργου μου θέλω να μη χάσω το θάρρος μου, διότι μπορώ την εξιστόρησή μου να την στηρίξω σε μαρτυρίες. Οι σύγχρονοί μου είναι πεπειραμένοι μάρτυρες των όσων συνέβησαν και στο μέλλον θα μου μείνουν πιστοί όσον αφορά την αξιοπιστία μου.